683 "Nikt... nie może powiedzieć bez pomocy Ducha Świętego: <<Panem
jest Jezus>>" (1 Kor 12, 3). "Bóg wysłał do serc naszych
Ducha Syna swego, który woła: Abba, Ojcze!" (Ga 4, 6). Poznanie
wiary jest możliwe tylko w Duchu Świętym. Aby pozostawać w jedności z
Chrystusem, trzeba najpierw zostać poruszonym przez Ducha Świętego. To
On wychodzi naprzeciw nas i wzbudza w nas wiarę. Mocą naszego chrztu,
pierwszego sakramentu wiary, życie, które ma swoje źródło w Ojcu i zostaje
nam ofiarowane w Synu, jest nam udzielane wewnętrznie i osobowo przez
Ducha Świętego w Kościele:
Chrzest udziela nam łaski nowego narodzenia w Bogu Ojcu, za pośrednictwem
Jego Syna w Duchu Świętym. Ci bowiem, którzy noszą Ducha Bożego, są prowadzeni
do Słowa, to znaczy do Syna; Syn przedstawia ich jednak Ojcu, a Ojciec
udziela im niezniszczalności. Bez Ducha nie można więc widzieć Ojca,
a bez Syna nikt nie może zbliżyć się do Ojca, ponieważ Syn jest poznaniem
Ojca, a poznanie Syna Bożego dokonuje się przez Ducha Świętego.
Stary Testament głosił wyraźnie Ojca, Syna zaś bardzo niejasno. Nowy
objawił Syna i pozwolił dostrzec Bóstwo Ducha. Teraz Duch mieszka pośród
nas i udziela nam jaśniejszego widzenia samego siebie. Nie było bowiem
rzeczą roztropną głosić otwarcie Syna, gdy nie uznawano jeszcze Bóstwa
Ojca, i dodawać Ducha Świętego jako nowy ciężar, jeśli można użyć nieco
śmiałego wyrażenia, kiedy jeszcze Bóstwo Syna nie było uznane... Jedynie
na drodze postępu i przechodzenia "od chwały do chwały" światło
Trójcy Świętej zajaśnieje w pełniejszym blasku.
685 Wierzyć w Ducha Świętego oznacza wyznawać, że Duch Święty jest jedną
z Osób Trójcy Świętej, współistotny Ojcu i Synowi i "z Ojcem i Synem
wspólnie odbiera uwielbienie i chwałę". Dlatego zagadnienie Boskiej
tajemnicy Ducha Świętego znalazło się już w "teologii" trynitarnej.
Tutaj będzie chodziło o miejsce Ducha Świętego w "ekonomii" Bożej.
687 "Tego, co Boskie, nie zna nikt, tylko Duch Boży" (1 Kor
2, 11). Teraz Jego Duch jest Tym, który objawia Boga, pozwala nam poznać
Chrystusa, Słowo Boga, Jego żywe Słowo, ale nie wypowiada samego siebie.
Ten, który "mówił przez proroków", pozwala nam usłyszeć Słowo
Ojca. Jego samego jednak nie słyszymy. Poznajemy Go, gdy objawia nam
Słowo i czyni nas zdolnymi do przyjęcia Go w wierze. Duch Prawdy, który "odsłania" nam
Chrystusa, nie mówi "od siebie" (J 16, 13). Takie prawdziwie
Boskie wyniszczenie wyjaśnia, dlaczego Go "świat przyjąć nie może,
ponieważ Go nie widzi ani nie zna" (J 14,17), podczas gdy znają
Go wierzący w Chrystusa, ponieważ w nich przebywa.
688 Kościół, wspólnota żyjąca w wierze Apostołów, który tę wiarę przekazuje,
jest miejscem naszego poznania Ducha Świętego:
- w Pismach, które On natchnął;
- w Tradycji, której zawsze aktualnymi świadkami są Ojcowie Kościoła;
- w Nauczycielskim Urzędzie Kościoła, któremu On asystuje;
- w liturgii sakramentalnej, w której przez jej słowa i symbole Duch
Święty prowadzi nas do komunii z Chrystusem;
- w modlitwie, w której wstawia się za nami;
- w charyzmatach i urzędach, które budują Kościół;
- w znakach życia apostolskiego i misyjnego;
- w świadectwie świętych, w którym ukazuje swoją świętość i kontynuuje
dzieło zbawienia.
690 Jezus jest Chrystusem, "namaszczonym", ponieważ Duch Święty
jest Jego namaszczeniem i wszystko, co dokonuje się od chwili Wcielenia,
wypływa z tej pełni. Gdy Chrystus zostaje uwielbiony, może tym, którzy
w Niego wierzą, posłać od Ojca Ducha Świętego: przekazuje im swoją chwałę,
czyli Ducha Świętego, który Go otacza chwałą. Wspólne posłanie będzie
odtąd realizowane wobec przybranych synów Ojca w Ciele Jego Syna: posłanie
Ducha przybrania za synów będzie ich jednoczyć z Chrystusem i ożywiać
ich w Nim:
Pojęcie namaszczenia wskazuje... że nie istnieje żaden dystans między
Synem i Duchem. Jak bowiem między powierzchnią ciała a namaszczeniem
olejem ani rozum, ani odczuwanie nie znają żadnego pośrednika, tak samo
istnieje bezpośredni kontakt Syna z Duchem; każdy, kto przez wiarę pragnie
nawiązać kontakt z Synem, musi najpierw zostać namaszczony olejem. Nie
ma bowiem w nim takiej części, która byłaby pozbawiona Ducha Świętego.
Dlatego wyznanie, że Syn jest Panem, dokonuje się w Duchu Świętym u tych,
którzy przyjmują Jego panowanie, bo Duch ze wszystkich stron wychodzi
naprzeciw tych, którzy zbliżają się do Niego przez wiarę.
691 "Duch Święty" jest imieniem własnym Tego, którego wielbimy
i któremu oddajemy chwałę wraz z Ojcem i Synem. Kościół otrzymał Go od
Pana i wyznaje Go w czasie chrztu swoich nowych dzieci.
Pojęcie "Duch" jest tłumaczeniem hebrajskiego słowa Ruah, które
przede wszystkim oznacza tchnienie, powietrze, wiatr. Jezus posługuje
się obrazem wiatru, aby zasugerować Nikodemowi transcendentną nowość
Tego, który jest w sposób osobowy Tchnieniem Boga, Duchem Bożym. Z drugiej
strony, Duch i Święty to przymioty Boże wspólne Trzem Osobom Boskim.
Łącząc jednak te dwa pojęcia, Pismo święte, liturgia i język teologiczny
określają niewymowną Osobę Ducha Świętego, unikając możliwej dwuznaczności
z innym sposobem posługiwania się pojęciami "duch" i "święty".
692 Gdy Jezus zapowiada i obiecuje Ducha Świętego, nazywa Go "Parakletem",
co dosłownie oznacza: "Ten, który jest wzywany przy czymś" ad-vocatus
(J 14, 16. 26; 15, 26; 16, 7). "Paraklet" tłumaczy się zazwyczaj
jako "Pocieszyciel"; Jezus jest pierwszym Pocieszycielem. Sam
Pan nazywa Ducha Świętego "Duchem Prawdy" (J 16,13).
694 Woda. Symbolika wody oznacza działanie Ducha Świętego w sakramencie
chrztu, ponieważ po wezwaniu Ducha Świętego staje się ona skutecznym
znakiem sakramentalnym nowego narodzenia; jak nasze pierwsze naturalne
narodzenie dokonało się w wodzie, tak woda chrzcielna rzeczywiście oznacza
nasze narodzenie do życia Bożego, które jest nam udzielane w Duchu Świętym. "Ochrzczeni
w jednym Duchu" zostaliśmy również, napojeni jednym Duchem" (1
Kor 12, 13): Duch jest więc także w sposób osobowy Wodą żywą, która wypływa
z boku Chrystusa ukrzyżowanego jak ze swego źródła i która tryska w nas
na życie wieczne.
695 Namaszczenie. Symbolika namaszczenia olejem także oznacza Ducha Świętego,
a nawet staje się Jego synonimem. We wtajemniczeniu chrześcijańskim jest
ono znakiem sakramentalnym bierzmowania, słusznie nazywanego w Kościołach
wschodnich "chryzmacją". Chcąc jednak ująć w pełni całą wymowę
tej symboliki, trzeba odwołać się do pierwszego namaszczenia dokonanego
przez Ducha Świętego, którym było namaszczenie Jezusa. Chrystus (w języku
hebrajskim "Mesjasz") oznacza "namaszczony" Duchem
Bożym. "Namaszczeni" Pana byli już w Starym Przymierzu w sposób
szczególny król Dawid. Jezus jest Namaszczonym Boga w sposób zupełnie
wyjątkowy, ponieważ człowieczeństwo, które przyjmuje Syn, jest całkowicie "namaszczone
Duchem Świętym". Jezus jest ustanowiony "Chrystusem" przez
Ducha Świętego. Dziewica Maryja poczęła Chrystusa z Ducha Świętego, który
przez anioła ogłasza Go jako Chrystusa podczas Jego narodzenia i który
poleca Symeonowi iść do Świątyni, by zobaczył Mesjasza Pańskiego; On
napełnia Chrystusa i Jego moc wychodzi z Chrystusa, gdy uzdrawia i leczy
choroby. On wreszcie wskrzesza Jezusa z martwych. Jezus, ustanowiony
w pełni, Chrystusem" w Jego człowieczeństwie zwyciężającym śmierć,
wylewa obficie Ducha Świętego, aby święci", zjednoczeni z człowieczeństwem
Syna Bożego, przyoblekli się w "człowieka doskonałego", który
realizuje "Pełnię Chrystusa" (Ef 4, 13): "całego Chrystusa",
według wyrażenia św. Augustyna.
696 Ogień. Podczas gdy woda oznaczała narodzenie i płodność życia udzielanego
w Duchu Świętym, ogień symbolizuje przekształcającą energię dzieł Ducha
Świętego. Prorok Eliasz, który "powstał jak ogień, a słowo jego
płonęło jak pochodnia" (Syr 48,1), swoją modlitwą sprowadza ogień
z nieba na ofiarę na górze Karmel; jest on figurą ognia Ducha Świętego,
który przekształca wszystko, czego dotknie. Jan Chrzciciel, który pójdzie
przed Panem w duchu i mocy Eliasza" (Łk 1,17), zapowiada Chrystusa
jako Tego, który "chrzcić... będzie Duchem Świętym i ogniem" (Łk
3, 16), tym Duchem, o którym Jezus powie: "Przyszedłem rzucić ogień
na ziemię, i jakże bardzo pragnę, żeby on już zapłonął" (Łk 12,
49). W postaci języków "jakby z ognia" Duch Święty spoczywa
na uczniach w poranek Pięćdziesiątnicy i napełnia ich sobą (Dz 2, 3-4).
Tradycja duchowa zachowa tę symbolikę ognia jako jedną z najlepiej wyrażających
działanie Ducha Świętego: "Ducha nie gaście" (1 Tes 5, 19).
697 Obłok i światło. Te dwa symbole są nierozłączne w objawieniach Ducha
Świętego. Począwszy od teofanii Starego Testamentu, obłok - raz ciemny,
a raz świetlisty - objawia Boga żywego i zbawiającego, osłaniając transcendencję
Jego chwały. Pojawia się, gdy Mojżesz wstępuje na górę Synaj, nad Namiotem
Spotkania, podczas wędrówki przez pustynię i poświęcenia Świątyni Salomona.
Figury te następnie zostają wypełnione przez Chrystusa w Duchu Świętym.
Duch Święty zstępuje na Maryję Dziewicę i osłania Ją "swoim cieniem",
by poczęła i urodziła Jezusa (Łk I, 35). To On zjawia się na Górze Przemienienia: "zjawił
się obłok i osłonił ich" - Jezusa, Mojżesza, Eliasza, Piotra, Jakuba
i Jana, a z obłoku odezwał się głos: <<To jest Syn mój, Wybrany,
Jego słuchajcie!>>" (Łk 9, 34-35). W końcu ten sam "obłok
zabrał" Jezusa sprzed oczu uczniów w dniu Wniebowstąpienia (Dz 1,
9) i objawi Syna Człowieczego w chwale w dniu Jego Przyjścia.
698 Pieczęć jest symbolem bliskim symbolowi namaszczenia. "Pieczęcią
swą naznaczył Bóg" (J 6 27) Chrystusa i w Nim Ojciec naznacza swą "pieczęcią" także
nas (2 Kor 1, 22; Ef 1,13; 4, 30). Ponieważ obraz pieczęci (sphragis)
wskazuje na niezatarte znamię namaszczenia Ducha Świętego w sakramentach
chrztu, bierzmowania i kapłaństwa, został on wykorzystany w niektórych
tradycjach teologicznych dla wyrażenia niezatartego "charakteru" wyciskanego
przez te sakramenty, które nie mogą być powtórzone.
699 Ręka. Wkładając ręce, Jezus leczy chorych i błogosławi dzieci. Apostołowie
będą czynić to samo w Jego imię, a ponadto właśnie przez włożenie rąk
Apostołów jest udzielany Duch Święty . List do Hebrajczyków wymienia
wkładanie rąk wśród "fundamentalnych elementów" swego nauczania.
Ten znak wszechmogącego wylania Ducha Świętego zachował Kościół w epiklezach
sakramentalnych.
700 Palec. Jezus "palcem Bożym wyrzuca złe duchy" (Łk 11, 20).
Jeśli Prawo Boże zostało napisane na kamiennych tablicach "palcem
Bożym" (Wj 31, 18), to "list Chrystusa" powierzony Apostołom
jest napisany "Duchem Boga żywego nie na kamiennych tablicach, lecz
na żywych tablicach serc" (2 Kor 3, 3). Hymn Veni Creator Spiritus
wzywa Ducha Świętego jako digitus paternae dexterae - "palec prawicy
Ojca".
701 Gołębica. Na końcu potopu (którego symbolika odnosi się do chrztu)
wypuszczona przez Noego gołębica powraca, niosąc w dziobie świeżą gałązkę
z drzewa oliwnego na znak, że ziemia znowu nadaje się do zamieszkania.
Gdy Chrystus wychodzi z wody po swoim chrzcie, zstępuje na Niego Duch
Święty w postaci gołębicy i spoczywa na Nim. Duch Święty zstępuje do
oczyszczonego serca ochrzczonych i w nim przebywa. W niektórych kościołach
święte Postacie eucharystyczne są przechowywane w metalowym naczyniu
w formie gołębicy (columbarium), zawieszonym nad ołtarzem. Symbol gołębicy
na oznaczenie Ducha Świętego jest tradycyjny w ikonografii chrześcijańskiej.
702 Od początku aż do "pełni czasu" (Ga 4, 4) współne posłanie
Słowa i Ducha Ojca pozostaje ukryte, ale wciąż się realizuje. Duch Boży
przygotowuje czas Mesjasza i chociaż ani Duch, ani Słowo nie są jeszcze
w pełni objawieni, są już obiecani, aby ich oczekiwano i przyjęto, gdy
się objawią. Dlatego gdy Kościół czyta Stary Testament, zgłębia w nim
to, co Duch Święty, "który mówił przez proroków", chce nam
powiedzieć o Chrystusie.
Przez pojęcie "prorocy" wiara Kościoła rozumie tych wszystkich,
których Duch Święty natchnął do żywego głoszenia i redagowania ksiąg
świętych, zarówno Starego, jak Nowego Testamentu. Tradycja żydowska rozróżnia
Prawo (pięć pierwszych ksiąg, czyli Pięcioksiąg), Proroków (księgi nazywane
w tradycji chrześcijańskiej historycznymi i prorockimi) oraz Pisma (przede
wszystkim księgi mądrościowe, a szczególnie Psalmy).
703 Słowo Boga i Jego Tchnienie znajdują się u początku bytu i życia
całego stworzenia Jest rzeczą właściwą, aby Duch Święty rządził stworzeniem,
uświęcał je i ożywiał, ponieważ jest Bogiem współistotnym Ojcu i Synowi...
Do Niego należy panowanie nad życiem, ponieważ będąc Bogiem, zachowuje
stworzenie w Ojcu przez Syna.
704 "W przypadku człowieka Bóg ukształtował go własnymi rękami (to
znaczy przez Syna i Ducha Świętego)... i wycisnął na ukształtowanym ciele
własną formę w taki sposób, by nawet to, co widzialne, miało Boski kształt".
706 Wbrew wszelkiej ludzkiej nadziei Bóg obiecuje Abrahamowi potomstwo
jako owoc wiary i mocy Ducha Świętego. W nim będą błogosławione wszystkie
narody ziemi. Potomstwem tym będzie Chrystus, w którym wylanie Ducha
Świętego sprawi, że "rozproszone dzieci Boże zostaną zgromadzone
w jedno". Zobowiązując się przysięgą, Bóg przyrzeka już w darze
swojego umiłowanego Syna i Ducha obietnicy... "w oczekiwaniu na
Odkupienie, które nas uczyni własnością Boga" (Ef 1, 13-14).
707 Teofanie (objawienia Boga) rozjaśniają drogę obietnicy, od patriarchów
do Mojżesza i od Jozuego aż do wizji, które zapoczątkowują misję wielkich
proroków. Tradycja chrześcijańska zawsze uważała, że w tych teofaniach
pozwalało się widzieć i słyszeć Słowo Boże, równocześnie objawione i "zacienione" w
obłoku Ducha Świętego.
708 Ta pedagogia Boża ukazuje się szczególnie w darze Prawa. Prawo zostało
dane jako "wychowawca", aby prowadzić Lud do Chrystusa (Ga
3, 24). Jednak niemoc Prawa, aby zbawić człowieka pozbawionego "podobieństwa" Bożego,
i rosnąca znajomość grzechu, jaką ono daje, budzą pragnienie Ducha Świętego.
Świadczą o tym błagalne westchnienia Psalmów.
715 Teksty prorockie dotyczące wprost zesłania Ducha Świętego są wyroczniami,
przez które Bóg mówi do serca swego ludu językiem obietnicy, z akcentami "miłości
i wierności"; ich wypełnienie ogłosi Piotr w poranek Pięćdziesiątnicy.
Według tych obietnic, w "czasach ostatecznych" Duch Pana odnowi
serca ludzi, wypisując w nich nowe prawo; On zgromadzi i pojedna rozproszone
i podzielone narody; przekształci pierwsze stworzenie i Bóg zamieszka
721 Maryja, Najświętsza Matka Boga, zawsze Dziewica, jest arcydziełem
posłania Syna i Ducha Świętego w pełni czasu. Po raz pierwszy w zamyśle
zbawienia, dzięki przygotowaniu przez Ducha Świętego, Ojciec znajduje
Mieszkanie, w którym Jego Syn i Jego Duch mogą mieszkać wśród ludzi.
W tym właśnie sensie Tradycja Kościoła często odczytywała w relacji do
Maryi najpiękniejsze teksty mówiące o Mądrości : Maryja jest opiewana
i przedstawiana w liturgii jako "Stolica Mądrości". W Maryi
zostają zapoczątkowane "wielkie sprawy Boże", które Duch będzie
wypełniał w Chrystusie i w Kościele:
722 Duch Święty przygotował Maryję przez swoją łaskę. Było czymś odpowiednim,
aby Matka Tego, w którym "mieszka cała Pełnia: Bóstwo na sposób
ciała" (Kol 2, 9), była "pełna łaski". Tylko dzięki łasce
została Ona poczęta bez grzechu pierworodnego jako najpokorniejsza ze
stworzeń, najbardziej zdolna do przyjęcia niewymownego Daru Wszechmogącego.
Słusznie więc anioł Gabriel pozdrawia Ją jako "Córę Syjonu": "Raduj
się". Dziękczynienie, które Maryja kieruje do Ojca w Duchu Świętym
w Magnficat, gdy nosi w sobie Syna Wiecznego, jest dziękczynieniem całego
Ludu Bożego, a więc i Kościoła.
723 W Maryi Duch Święty wypełnia zamysł życzliwości Ojca. Za sprawą Ducha
Świętego Maryja poczęła i zrodziła Syna Bożego. Jej dziewictwo staje
się wyjątkową płodnością przez moc Ducha Świętego i przez wiarę.
724 W Maryi Duch Święty objawia Syna Ojca, który staje się Synem Dziewicy.
Ona jest krzewem gorejącym ostatecznej teofanii; napełniona Duchem Świętym,
pokazuje Słowo w uniżeniu Jego ciała i pozwala Go poznać ubogim i pierwocinom
narodów.
725 Przez Maryję wreszcie Duch Święty zaczyna prowadzić do komunii z
Chrystusem ludzi, "w których Bóg upodobał sobie". Pokorni są
zawsze uprzywilejowani w przyjmowaniu Go: pasterze, mędrcy, Symeon i
Anna, nowożeńcy z Kany i pierwsi uczniowie.
728 Jezus nie objawia w pełni Ducha Świętego, dopóki sam nie zostanie
uwielbiony przez swoją Śmierć i swoje Zmartwychwstanie. Powoli jednak
wskazuje na Niego, nauczając tłumy, gdy objawia, że Jego Ciało będzie
pokarmem na życie świata. Wskazuje Go Nikodemowi, Samarytance i uczestnikom
Święta Namiotów. Swoim uczniom mówi otwarcie o Duchu Świętym w związku
z modlitwą i świadectwem, które powinni dawać.
733 "Bóg jest miłością" (1 J 4, 8. 16) i miłość jest pierwszym
darem, zawierającym wszystkie inne. Ta miłość "rozlana jest w sercach
naszych przez Ducha Świętego, który został nam dany" (Rz 5, 5).
735 Duch Święty udziela wówczas "zadatku", czyli "pierwocin" naszego
dziedzictwa; jest nim samo życie Trójcy Świętej, zdolność miłowania,
jak On nas umiłował". Ta miłość (opisana w 1 Kor 13) jest zasadą
nowego życia w Chrystusie, które stało się możliwe, ponieważ otrzymaliśmy "Jego
moc" (Dz 1, 8), moc Ducha Świętego.
736 Dzięki tej mocy Ducha dzieci Boże mogą przynosić owoc. Ten, który
zaszczepił nas na prawdziwym Krzewie winnym, sprawi, że będziemy przynosić
owoc Ducha, którym jest: "miłość, radość, pokój, cierpliwość, uprzejmość,
dobroć, wierność, łagodność, opanowanie" (Ga 5, 22-23). "Duch
jest naszym życiem"; im bardziej wyrzekamy się siebie, tym bardziej "stosujemy
się do Ducha" (Ga 5, 25):
Jeśli jesteśmy w komunii z Duchem Świętym, to On daje nam powrót do raju,
otwiera nam bramy nieba i czyni nas przybranymi dziećmi Bożymi. Dzięki
Niemu możemy z ufnością nazywać Boga naszym Ojcem. On daje nam uczestnictwo
w łasce Chrystusa i sprawia, że stajemy się synami światłości. On również
jest zadatkiem przyszłej chwały.
Wszyscy, którzy otrzymaliśmy jednego i tego samego Ducha, to znaczy Ducha
Świętego, jesteśmy zespoleni między sobą i z Bogiem. Chociaż brani pojedynczo
jesteśmy liczni, a Chrystus sprawia, że Duch Ojca i Jego Duch zamieszkuje
w każdym z nas, to jednak ten jedyny i niepodzielny Duch prowadzi do
jedności tych, którzy różnią się między sobą... i sprawia że wszyscy
okazują się jedno w Nim. Jak moc świętego człowieczeństwa Chrystusa sprawia,
że wszyscy, w których jest ona obecna, tworzą jedno ciało, myślę, że
w ten sam sposób Duch Boży, który mieszka we wszystkich, jeden i niepodzielny,
prowadzi wszystkich do duchowej jedności.
742 "Na dowód tego, że jesteście synami, Bóg wysłał do serc naszych
Ducha Syna swego, który woła: <<Abba, Ojcze!>>" (Ga
4, 6).
743 Od początku aż do wypełnienia czasu Bóg, posyłając swego Syna, posyła
zawsze swego Ducha: Ich posłanie jest wspólne i nierozdzielne.
744 W pełni czasu Duch Święty wypełnia w Maryi wszystkie przygotowania
na przyjście Chrystusa do Ludu Bożego. Przez działanie w Niej Ducha Świętego
Ojciec daje światu Emmanuela, "Boga z nami" (Mt 1, 23).
745 Syn Boży w czasie swego Wcielenia jest konsekrowany na Chrystusa
(Mesjasza) przez namaszczenie Duchem Świętym.
746 Przez swoją Śmierć i swoje Zmartwychwstanie Jezus zostaje ustanowiony
w chwale Panem i Chrystusem (Dz 2, 36). Ze swojej Pełni wylewa On
Ducha Świętego na Apostołów i Kościół.
747 Duch Święty, którego Chrystus - Głowa Ciała - wylewa na swoje
członki, buduje, ożywia i uświęca Kościół, będący sakramentem komunii
Trójcy
Świętej i ludzi.
|